Wolontariat a wstępne badania lekarskie

Wolontariat to wspaniała forma społecznego zaangażowania, która zyskuje na popularności. Coraz więcej osób chce bezinteresownie dzielić się swoim czasem i umiejętnościami. Jednak wraz z rosnącym profesjonalizmem organizacji pozarządowych, pojawiają się pytania o formalności. Jednym z najczęstszych jest to, czy wolontariusz, podobnie jak pracownik, musi przechodzić wstępne badania lekarskie. Odpowiedź nie jest jednoznaczna i zależy od charakteru powierzonych zadań.

Podstawowe ramy prawne

Głównym aktem prawnym regulującym kwestie wolontariatu w Polsce jest Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Co istotne, ustawa ta nie nakłada na organizacje generalnego obowiązku kierowania wolontariuszy na wstępne badania lekarskie. Oznacza to, że w większości przypadków, zwłaszcza przy zadaniach biurowych, akcyjnych czy organizacyjnych, takie badania nie będą wymagane. Wolontariusz nie jest pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy, dlatego większość przepisów z tego zakresu, w tym te dotyczące medycyny pracy, nie ma do niego bezpośredniego zastosowania.

Kiedy badania lekarskie stają się obowiązkiem?

Mimo braku ogólnego wymogu, istnieją sytuacje, w których przeprowadzenie badań lekarskich jest konieczne. Obowiązek ten nie wynika jednak bezpośrednio z ustawy o wolontariacie, lecz z przepisów szczególnych, które regulują dany rodzaj działalności. Organizacja angażująca wolontariusza musi zapewnić mu bezpieczne i higieniczne warunki, a to czasami wiąże się z koniecznością weryfikacji stanu zdrowia.

Najczęstsze przypadki

Oto kilka przykładów, kiedy organizacja musi skierować wolontariusza na badania:

• Praca z dziećmi i młodzieżą: Wolontariusze pomagający przy organizacji wypoczynku, na przykład na koloniach czy obozach, podlegają przepisom sanitarno-epidemiologicznym. Wymagane jest od nich posiadanie orzeczenia do celów sanitarno-epidemiologicznych, potocznie zwanego „książeczką sanepidowską”.
• Wolontariat w placówkach medycznych: Osoby, które chcą pomagać w szpitalach, hospicjach czy domach opieki, mogą być zobowiązane do wykonania określonych badań lub szczepień (np. przeciw WZW typu B). Wynika to z wewnętrznych regulaminów placówek i przepisów o zapobieganiu zakażeniom.
• Kontakt z żywnością: Jeśli zadania wolontariusza obejmują przygotowywanie lub dystrybucję żywności (np. w schronisku dla osób bezdomnych), również będzie on potrzebował aktualnego orzeczenia do celów sanitarno-epidemiologicznych.
• Zadania o szczególnym ryzyku: W przypadku wolontariatu wymagającego dużej sprawności fizycznej lub pracy w warunkach potencjalnie szkodliwych (np. praca na wysokości, opieka nad dzikimi zwierzętami), organizacja w trosce o bezpieczeństwo wolontariusza może wymagać zaświadczenia o braku przeciwwskazań do wykonywania określonych czynności.

Kto ponosi koszty badań?

To kluczowa kwestia zarówno dla wolontariuszy, jak i organizacji. Zgodnie z art. 45 ust. 1 ustawy o wolontariacie, jeśli organizacja (nazywana w ustawie „korzystającym”) wymaga od wolontariusza posiadania określonych kwalifikacji lub spełnienia wymogów zdrowotnych, to ona ponosi koszty z tym związane. Oznacza to, że jeśli przepisy szczególne nakładają obowiązek wykonania badań, to organizacja musi pokryć ich koszt. Wolontariusz nie powinien być obciążany finansowo za badania, które są warunkiem dopuszczenia go do świadczeń.

Rola porozumienia o wolontariacie

Wszystkie kluczowe ustalenia między wolontariuszem a organizacją powinny znaleźć się w porozumieniu o wolontariacie. Jest to dokument, który zabezpiecza interesy obu stron. Należy w nim precyzyjnie określić, czy w związku z charakterem zadań wymagane są jakiekolwiek badania lekarskie. Zapisanie takiego wymogu w porozumieniu stanowi jasną podstawę do skierowania wolontariusza na badania i pokrycia ich kosztów przez organizację.

Ciekawostka: ubezpieczenie NNW

Warto pamiętać, że organizacja ma obowiązek zapewnić wolontariuszowi ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW), jeśli wolontariat trwa krócej niż 30 dni (przy dłuższym okresie wolontariusz jest objęty ubezpieczeniem z mocy ustawy). To kolejny element dbałości o bezpieczeństwo, niezależny od badań lekarskich.

Podsumowanie: zdrowy rozsądek i odpowiedzialność

Podsumowując, wstępne badania lekarskie w wolontariacie nie są standardem, a wyjątkiem. Obowiązek ich przeprowadzenia pojawia się tylko wtedy, gdy wymagają tego odrębne, szczegółowe przepisy związane z rodzajem wykonywanych zadań. Kluczem jest tu rozeznanie organizacji w przepisach dotyczących jej obszaru działalności. Pamiętajmy, że ostatecznym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa zarówno wolontariuszowi, jak i osobom, na rzecz których działa, co zawsze powinno być priorytetem.